Przymiotnik „nowa” w odniesieniu do wsi, której źródła historyczne
dowodzą, że istnieje od XIV wieku, można uznać za odrobinę nietrafiony. Rzeczywiście
jednak, już pierwsza wzmianka o Nowej Wsi została umieszczona w dokumentach z
1328 roku. W tym też roku miejscowość została przekazana toruńskiemu
klasztorowi benedyktynek od samego Mistrza von Orselna
Trzy
wieki później, w 1662 roku, wieś została dołączona do nowo powstałego sołectwa
złotoryjskiego, jednak Nowa Wieś miała również swojego sołtysa oraz sąd. Z tego
względu miejscowość miała i swoje prawa, np. zboże należało mleć w młynie
zamkowym, wódkę i piwo pobierać z Krobi. Z lasu wolno było brać drzewo, ale
budulcowe jedynie za pozwoleniem dworu. Gospodarze byli również zobowiązani do
dostarczania do zamku 20 kur i 4 kop jaj.
Pruskie dokumenty z 1868 roku podają, że ówcześnie miejscowość liczyła ogółem 90 mieszkańców.
W sercu Nowej Wsi znajdują się wspaniałe zabytki, które dla wieloletnich mieszkańców mogą wydawać się zupełnie zwyczajne, jednak mają one ogromną wartość historyczną.
Niestety, nie wszystkie budowle się zachowały. Z dokumentów wiemy, że w Nowej Wsi istniały dwa młyny wodne. Pierwszy z nich został zakupiony przez pana Kamińskiego, następnie jego właścicielami byli kolejno Piotr Jóźwik i Stefan Wolak. Do dziś w gospodarstwie państwa Wolaków można zobaczyć zachowane fragmenty kół młyna, umowę kupna, a także zabytkową tabliczkę. Młyn przetrwał do 1962 roku.
Drugi z młynów, choć lepiej udokumentowany, nie
pozostawił po sobie żadnych pamiątek. Wiadomo było jednak, że powstały w 1885
roku działał jeszcze w 1939 roku, jednak osiem lat później nie nadawał się już
do użytku.
Obiekty,
które się zachowały i które możemy podziwiać do dziś, to murowane domy z około
1900 roku, a także dawna szkoła, która w latach 1957–1970 została częściowo
wyremontowana i rozbudowana.
Najważniejszym, a na pewno najstarszym zachowanym zabytkiem wsi jest drewniany krzyż znajdujący się w samym centrum miejscowości, na terenie posesji pana Kazimierza Anusiaka. Na wierzchołku krzyża znajduje się wykuty rok 1847 i choć nie znamy dokładnej historii jego powstania, to wiemy, że osadnicy olęderscy mieli w zwyczaju stawiać takie datowane krzyże na szczytach swoich domostw. Po zlikwidowaniu szkoły, w jej budynku odnowiono sale i swoją działalność rozpoczął tam Związek Młodzieży Wiejskiej. Dbał on o organizację występów artystycznych i wieczorków tanecznych.
Później swoje spotkania zapoczątkowało również
Koło Gospodyń Wiejskich, którego przewodniczącą była pani Irena Rutz.
W
kolejnych latach na nowo wyremontowano budynek i do dziś może służyć lokalnej
społeczności jako świetlica. Odbywają się w niej spotkania autorskie, zabawy
dla dzieci, imprezy rodzinne, zjazdy wędkarskie czy – tak jak wcześniej –
wieczorki taneczne.
Nowa Wieś ma całkiem spory
dobytek zarówno historyczny, jak i kulturowy, jednak to mieszkający tam ludzie
i ich wspomnienia są najcenniejszym dowodem na tętniące tam życie.
Jedna z mieszkanek podzieliła się swoimi informacjami, sięgającym 1959 roku. W tym właśnie roku powstała czteroklasowa szkoła podstawowa. W latach 1959–1968 ks. Stanisław Paluszyński prowadził tam katechezę, a dzieci przyjmowały sakramenty w kościele pw. Podwyższenia Krzyża w Kaszczorku.
W
Złotorii odbywały się natomiast ceremonie ślubne i choć teraz wesele kojarzy
się zazwyczaj z wielką salą i niecodziennymi atrakcjami, wówczas odbywały się
one w domach, w towarzystwie najbliższej rodziny i sąsiadów.
Uroczystości towarzyszył
również zwyczaj „dziadów”, czyli odwiedzający nowo poślubionych, przychodzili w
przebraniach i składali życzenia parze młodej.
Jednak
nie tylko śluby miały swoje tradycje. Zgodnie ze zwyczajem w trakcie pogrzebu
uczestnicy ceremonii odprowadzali trumnę zmarłego do najbliższego przydrożnego
krzyża, gdzie modlili się za jego duszę.
W 2024 r. w Nowej Wsi zbudowano ścieżkę rowerową i gruntownie odnowiono główną ulicę – Nad Drwęcą.
Można podawać historyczne fakty, dane
zabytków czy daty wydarzeń, jednak w sercach mieszkańców pozostają przede
wszystkim stare zwyczaje i drogie wspomnienia, a to one dają prawdziwy obraz
historii miejsca. Obecnie (stan na 31.12.2024 r.) Nowa Wieś liczy 516
mieszkańców.
